مدرسه علمیه حضرت زینب س دهدشت

علل و عوامل خطر کم کاری تیروئید

غده ی تیروئید شما یک غده ی کوچک و پروانه ای شکل است که در انتهای ناحیه ی جلوی گردن شما(درست زیر بر آمدگی حنجره: Adam"s apple) واقع شده است.

هورمون های مترشحه از غده ی تیروئید تاثیر گسترده ای بر سلامت شما داشته و بر تمام جنبه های متابولیسم بدن تان تاثیر می گذارد. 

به موازات این که غده تیروئید تان بتواند مقادیر متناسب از هورمون های تیروئیدی را آزاد کند عملکرد سیستم بدن تان روال طبیعی و مطلوب می یابد ولی برخی مواقع تیروئید، هورمون های کافی را تولید نمی کند که سبب اختلال در تعادل واکنش های شیمیایی بدن تان می گردد که این حالت تحت عنوان کم کاری تیروئید شناخته می شود.

هورمون های اصلی مترشحه از تیروئید:

غده تیروئید شما دو نوع هورمون اصلی یعنی تیروکسین(T4)  و تری یدو تیرونین(T3 ) را تولید می نماید. این هورمون ها در تنظیم مصرف چربی و کربوهیدرات در بدن اثر دارند و به کنترل درجه حرارت بدن نیز کمک می نمایند. علاوه بر این، همچنین این هورمون ها در کنترل میزان ضربان های قلب دخیل هستند و به تنظیم ساخت و ساز پروتئین در بدن نیز کمک می نمایند.

غده تیروئید همچنین کلسی تونین را که در تنظیم کلسیم خون اثر دارد، ترشح می نماید. میزان آزادسازی تیروکسین و تری یدو تیرونین تحت کنترل غده هیپوفیز و هیپوتالاموس است (ناحیه ای در انتهای مغز که به مشابه یک ترموستات و تنظیم کننده برای کل سیستم بدن می باشد). رسیدن سیگنال های هیپوتالاموس به غده هیپوفیز منجر به ترشح هورمونی تحت عنوان هورمون محرک تیروئید (TSH) می گردد و سپس TSH از غده هیپوفیز آزاد می شود و مقدار  TSHآزاد شده به میزان تیروکسین و تری یدو تیرونین موجود در خون شما بستگی دارد. در نهایت غده تیروئید بر اساس مقادیر TSH دریافتی، تولید هورمون هایش را تنظیم می نماید.

اگر چه پروسه مذکور اغلب به خوبی کار می کند ولی برخی اوقات تیروئید در تولید مقادیر کافی از هورمون ها ناتوان است.

کم کاری تیروئید ممکن است ناشی از عارضه های مختلفی به شرح زیر باشد:

* بیماری اتوایمیون (تیروئید هاشیموتو):

این عارضه رایج ترین علت بیماری کم کاری تیروئید است. اختلالات اتوایمیون وقتی ظهور می کند که سیستم ایمنی شما آنتی بادی هایی را بر علیه بافت های بدن تان ترشح نماید. برخی مواقع این پروسه شامل غده تیروئید نیز می گردد. دانشمندان هنوز مطمئن نیستند که چرا بدن آنتی بادی هایی را بر علیه خودش ترشح می کند و علت دقیق بیماری های اتوایمیون ناشناخته است. برخی چنین تصور می کنند که ممکن است یک ویروس یا باکتری محرک ایجاد چنین عکس العملی گردد و برخی دیگر معتقدند که ممکن است تاریخچه ژنتیکی در این امر سهیم باشد. به احتمال زیاد بیش از یک عامل در ظهور بیماری های اتوایمیون نقش دارند و چنان چه بیماری کم کاری تیروئید اتوایمیون ایجاد گردد آنتی بادی ها، توانایی تیروئید برای تولید مکفی هورمون ها را مختل می سازند.

* درمان پُر کاری تیروئید:

 افرادی که بیش از حد هورمون های تیروئیدی را تولید می نمایند(هایپرتیروئید) اغلب به منظور کاهش و نرمال نمودن عملکرد تیروئید شان، تحت درمان با یُد رادیواکتیو یا داروهای ضد تیروئید قرار می گیرند. برخی مواقع درمان پُرکاری تیروئید می تواند منجر به ایجاد کم کاری تیروئید پایدار گردد.

* پرتو درمانی:

استفاده از پرتو درمانی برای معالجه سرطان های سر و گردن می تواند بر غده تیروئید شما اثر بگذارد و ممکن است منجر به کم کاری تیروئید گردد.

* عمل جراحی تیروئید:

برداشتن تمام و یا قسمت بزرگی از غده تیروئید می تواند تولید هورمون های تیروئیدی را کاهش داده و یا متوقف نماید، در این صورت در طول زندگی تان به مصرف هورمون های تیروئیدی نیاز خواهید داشت. 

* دارو درمانی:

برخی از درمان های دارویی می توانند در توسعه کم کاری تیروئید سهیم باشند. یکی از این داروها، لیتیوم است که برای درمان برخی اختلالات خاص روانی مصرف می شود. اگر دارویی مصرف می کنید در مورد اثر آن بر غده تیروئید تان از پزشک تان سئوال نمایید.

در موارد نادرتری کم کاری تیروئید می تواند از یکی از علل زیر ناشی شود:

* بیماری مادرزادی:

به طور تقریبی یک کودک در هر 3000 کودک متولد شده با نقص در غده تیروئید و یا بدون داشتن غده تیروئید متولد می شود. در اغلب موارد، غده تیروئید به دلایل ناشناخته ای به میزان طبیعی، رشد و نمو نمی یابد ولی برخی کودکان به یک نوع ارثی از این اختلال مبتلا هستند. کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید ارثی اغلب در هنگام تولد طبیعی به نظر می رسند و به همین علت است که امروزه نیازمند غربالگری تیروئید بر نوزادان تازه متولد شده هستیم.

* اختلال غده هیپوفیز:

یک علت نادر مرتبط با کم کاری تیروئید نارسایی غده هیپوفیز برای تولید مقادیر کافی TSH است (که معمولا از یک تومور خوش خیم در غده هیپوفیز ناشی می شود).

* بارداری:

در برخی زنان در طی دوران بارداری و یا پس از بارداری شان (کم کاری تیروئید پس از زایمان)،  کم کاری تیروئید توسعه می یابد و اغلب بدین دلیل است که بدن آن ها، آنتی بادی هایی را بر علیه غده تیروئید شان، ترشح می کنند. بی توجهی به درمان کم کاری تیروئید در دوران بارداری، خطر سقط جنین، زایمان زودرس و پره اکلامپسی را افزایش می دهد. پره اکلامپسی حالتی است که منجر به یک افزایش چشم گیر در فشار خون زنان در طی 3 ماهه آخر بارداری می گردد. این حالت همچنین می تواند تاثیرات جدی ای را بر روند رشد و تکامل جنین داشته باشد.

* کمبود ید:

یُد یکی از عناصر معدنی جزئی است و عمدتا در غذاهای دریایی و گیاهان دریایی و گیاهانی که در خاک ید دار و نمک های غنی شده با یُد یافت می شود. یُد برای تولید هورمون های تیروئیدی ضروری می باشد. در برخی مناطق دنیا از جمله در کشور ما کمبود یُد رایج است. خوشبختانه امروزه یُد اضافه شده به نمک های سر سفره و غنی کردن غذاها و نمک ها با آن، این مشکل را در کشورهای بسیاری برطرف کرده است.

عوامل خطر:

اگر چه کم کاری تیروئید در هر شخصی می تواند ظهور کند ولی اساسا در زنان بالای 50 سال بیشتر ملاحظه می شود و خطر این بیماری با کهولت سن بیشتر می گردد. همچنین اگر هر یک از موارد زیر در مورد شما مصداق داشته باشد در خطر بیشتری برای ابتلا به کم کاری تیروئید قرار دارید:

* ابتلاء یکی از بستگان نزدیک (مانند والدین، پدربزرگ و یا مادربزرگ) به یک بیماری اتوایمیون

* استفاده از پرتو درمانی برای نواحی گردن و نواحی فوقانی قفسه سینه

* انجام عمل جراحی( تیروئیدکتومی) 

اضافه وزن به تنهایی مشکلات زیادی را برای فرد به وجود می‌آورد که می‌توان به عنوان نمونه به چربی خون، دیابت و… اشاره کرد ولی در رابطه با مراجع مورد نظر به بررسی‌های بیشتری نیاز است. این‌طور که به نظر می‌رسد علاوه بر چاقی و چربی خون با مشکل دیگری هم مواجه هستید و آن «کم‌کاری» غده تیروئید است.
برای تشخیص قطعی این بیماری باید آزمایش خون بدهید. ولی با علائم ذکر شده احتمال کم‌کاری تیروئید دور از انتظار نیست.

نشانه‌ها سخن می‌گویند

بیشتر بیماری‌های ایجاد شده در بدن علائمی را به همراه دارند که همین نشانه‌ها زمینه‌ساز تشخیص اولیه بیماری هستند. اختلال کم‌کاری غده تیروئید هم با نشانه‌هایی همراه است که از آن جمله می‌توان به کاهش ضربان قلب، تعرق بیش از حد، اختلال در خواب، ریزش مو و به هم خوردن عادت ماهانه در خانم‌ها اشاره کرد.

با پیشرفت بیماری اثرات نامطلوبی روی بخش‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود. از این‌ اثرات می‌توان به کاهش سوخت و ساز بدن (کاهش متابولیسم)، افزایش وزن، تغییرات فشار خون و… اشاره کرد. این نشانه‌ها از دیگر علائم کم‌کاری غده تیروئید است. کره چشم برخی از مبتلایان به اختلال کم‌کاری دچار بیرون‌زدگی (اگزوفتالمی)، التهاب، تورم و درد شدید می‌شود.

هدف اصلی، وزن

افرادی که به بیماری کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند باید وزنشان را کنترل کرده و به افزایش وزنشان حساس باشند. علاوه بر اینکه باید زیر نظر پزشک دارو دریافت کنند و برای داشتن رژیم غذایی مناسب تحت نظر یک مشاور تغذیه هم قرار بگیرند. مصرف زیاد نان وجایگزین کردن آن با برنج کار درستی نیست چرا که چنین رژیمی غیراصولی بوده و نمی‌تواند وزن را کاهش دهد. مساله‌ای که این خانم با آن مواجه است اضافه وزن نیست بلکه چاقی مفرط است.

در نتیجه باید تغییرات عمده‌ای روی برنامه غذایی او ایجاد شود. برای اینکه دو تا چهار کیلوگرم در ماه وزن کم کنید باید از برنامه غذایی فعلی‌تان 500 تا 800 کیلو کالری کم کنید. در واقع شما به 1200 کیلو کالری در روز نیاز دارید؛ ضمن اینکه باید از خوردن برخی غذاها و تنقلات اجتناب کنید؛ چرا که برخی از غذاها روی عملکرد غده تیروئید تاثیر منفی می‌گذارند.

وقتی غذا دشمن می‌شود

هورمون کنترل‌کننده عملکرد غده تیروئید در بدن افرادی که به کم‌کاری تیروئید مبتلا هستند به اندازه کافی ترشح و تولید نمی‌شود و به همین دلیل نوع تغذیه و رژیم غذایی بر بهبود یا تشدید روند بیماری این افراد تاثیرگذار است. مبتلایان به کم‌کاری تیروئید نباید انواع کلم را به شکل خام مصرف کنند. همچنین مصرف اسفناج، شلغم، سویا و بادام‌زمینی هم به آنها توصیه نمی‌شود. برخی میوه‌ها مثل گلابی و هلو باعث کاهش عملکرد غده تیروئید می‌شود. مصرف روغن کلزا و کانولا هم برای افراد مبتلا به اختلال کم‌کاری تیروئید مضر است.

گیاه درمانی

شما باید علاوه بر کنترل وضعیت غده تیروئید و کاهش وزن، به فکر کاهش و کنترل چربی خون نیز باشید. به همین دلیل مصرف غذاهای سرخ کردنی را به طور کل کنار بگذارید و غذاها را به شیوه بخارپز و کباب‌پز تهیه و مصرف کنید. تا حد امکان می‌توانید چربی‌های گوشت قرمز و پوست مرغ را کاملا جدا کنید. مصرف خامه، کره و چربی‌های حیوانی را به حداقل ممکن برسانید و برای کاهش وزن هم مصرف قند مثل شیرینی و شکلات را متوقف کنید. برای کاهش چربی خون بهتر است از اسپرزه، آویشن، شنبلیله، سیر، پیاز، جو، جعفری و گریپ فروت استفاده کنید و در نهایت اینکه استفاده از روغن زیتون هم توصیه می‌شود.

آداب نمک‌خواری

استفاده از نمک باعث افزایش فشار خون می‌شود ولی اگر با مشکل فشار خون مواجه نیستید باید به چند نکته درباره نمک توجه کنید؛ اول اینکه نمک ید دار را در پایان پخت غذا به میزان کم به غذا اضافه کنید. دوم اینکه نمک یددار را در معرض نور قرار ندهید؛ چرا که ید آن از بین می‌رود.

خوراکی‌های مجاز

استفاده از ویتامین‌های خانواده B رابطه مستقیمی با کنترل تولید هورمون مرتبط با تیروئید و بهبود عملکرد آن دارد. به همین دلیل پیشنهاد می‌شود از مکمل حاوی ویتامین‌های خانواده B استفاده کنید. ویتامین C هم برای افراد مبتلا به کم کاری تیروئید مفید است.

در نتیجه استفاده از سبزیجات با رنگ سبز تیره مثل اسفناج تیره و نارنجی مانند هویج و فلفل دلمه‌ای می‌تواند به تامین این ویتامین کمک کند. به غیر از مواد یاد‌شده که منع غذایی دارند (که کمی قبل‌تر درباره آن حرف زدیم) می‌توانید از انواع میوه‌ها و سبزی‌ها به صورت خام استفاده کنید. ویتامین E مورد نیاز بدن را از غلات و مغزها تامین کنید. البته یادتان نرود که مصرف بادام زمینی مضر است. مصرف گوشت مرغ و ماهی (گوشت سفید) توصیه می‌شود. به طور کلی افرادی که به کم کاری تیروئید مبتلا هستند باید مواد مورد نیاز بدن را با یک رژیم اصولی تامین کنند. بدن را با یک رژیم اصولی تامین کنند.

از تو حرکت

تاثیر ورزش در بهبود عملکرد بدن انکارناپذیر است. به همین دلیل برای پایین آمدن وزن و بهبود عملکرد غده تیروئید ورزش ضروری است. مشورت با پزشک، مصرف دارو و در صورت نیاز رعایت رژیم غذایی صحیح (کم کردن وزن) و ورزش می‌تواند در بهبود عملکرد غده تیروئید موثر باشد.

·         علایم کم کاری تیروئید در بزرگسالان و کودکان

• کم کاری تیروئید به بیماری ای اطلاق می شود که غده ی تیروئید شما مقادیر کافی از هورمون های مهم و اختصاصی این غده را، تولید نکند.
• زنان، به ویژه زنان بالای 50 سال، احتمال بیشتری دارد که به کم کاری تیروئید مبتلا گردند.
• باید بدانید که به دلیل فعالیت های مرتبط با هورمون های مترشحه از تیروئید، کم کاری تیروئید تعادل طبیعی واکنش های شیمیایی بدن تان را مختل می کند.
• کم کاری تیروئید در مراحل اولیه اش به ندرت سبب ظهور علایم بیماری می شود ولی در اغلب مواقع، کم کاری تیروئید درمان نشده می تواند سبب ایجاد شماری از اختلالات در سلامتی گردد؛ از جمله: چاقی، درد مفصل، ناباروری و بیماری قلبی.
• خوشبختانه برای تشخیص کم کاری تیروئید آزمایش های دقیق سنجش عملکرد تیروئید در دسترس هستند و درمان کم کاری تیروئید با هورمون های تیروئید صنعتی معمولا راحت، ایمن(وقتی که دوز مناسبی از دارو مصرف شود) و موثر است.
• علایم بیماری
• علایم و نشانه های بیماری تیروئید بسیار گسترده هستند و به مقدار عدم کفایت هورمونی بستگی دارد. به طور کلی شما در این اختلال هورمونی، حتی اگر در مراحل اولیه، عوارض این بیماری ظاهر نگردد، پس از گذشت سال ها، اغلب عارضه تان دچار پیشرفت و شدیدتر شدن می گردد. در ابتدا به ندرت ممکن است که متوجه نشانه های کم کاری تیروئید نظیر خستگی و کسل شدن گردید و ممکن است به سهولت آن ها را به پیری و افزایش سن خود نسبت دهید و توجه چندانی نکنید ولی به موازات این که به تدریج کاهش متابولیسم و سوخت و ساز بدن تان ادامه می یابد ممکن است نشانه ها و علایم آشکار بیشتری در شما توسعه یابد. علایم بیماری کم کاری تیروئید ممکن است شامل موارد زیر باشند:
• * خستگی
• * تنبلی و احساس کسل بودن
• * افزایش حساسیت به سرما
• * یبوست
• * پوست خشک و رنگ پریده
• * صورت متورم
• * صدای خشن و گرفته
• * افزایش سطوح کلسترول خون
• * افزایش وزن ناخواسته
• * درد، حساسیت و سفت شدن عضلانی
• * درد، سختی یا تورم مفاصل
• * ضعف عضلانی
• * دوره های قاعدگی شدیدتر از حالت عادی
• * ناخن ها و موهای شکننده
• * افسردگی
• اگر کم کاری تیروئید درمان نشود، نشانه ها و علایم بیماری به تدریج شدیدتر می گردند. تحریک مداوم تیروئید ناشی از ترشحات هورمونی از هیپوفیز به منظور آزادسازی هورمون های بیشتر، ممکن است منجر به افزایش حجم تیروئید (گواتر) گردد. به علاوه ممکن است با پیشرفت بیماری بیشتر دچار فراموشی شوید و روندهای فکری شما آهسته تر شود و یا احساس افسردگی کنید.
• کم کاری تیروئید پیشرفته که به نام میکزودم نامیده می شود نادر است ولی وقتی این حالت ایجاد گردد می تواند تهدیدی برای زندگی شما محسوب شود. علایم این نوع کم کاری تیروئید پیشرفته عبارت است از: فشار خون پایین، کاهش تنفس، کاهش حرارت بدن، اختلال توجه و عدم پاسخ به محرک ها و حتی کما. لازم به ذکر است که در موارد بسیاری میکزودم می تواند کشنده باشد.
• کم کاری تیروئید در کودکان و نوجوانان:
• اگر چه کم کاری تیروئید اغلب بر زنان میانسال و مسن اثر می گذارد ولی هر شخصی می تواند بدین عارضه مبتلا شود، از جمله: کودکان و نوجوانان. در ابتدا کودکانی که بدون غده تیروئید و یا با غده تیروئیدی با عملکرد نامناسب متولد می شوند ممکن است شماری از علایم و نشانه های کم کالری تیروئید را داشته باشند.
• اگر در یک نوزاد مشکلاتی مرتبط با کم کاری تیروئید وجود داشته باشد، عارضه های ظهور یافته معمولا عبارت هستند از:
• * زرد شدن پوست و سفیدی چشم ها (زردی)
• در اغلب موارد این حالت هنگامی به وقوع می پیوندد که کبد کودک نمی تواند مولکولی به نام بیلی روبین را متابولیزه نماید. بیلی روبین در موقع تخریب گلبول های قرمز و فرسودگی مکانیسم های معمول بدنی ایجاد می شود.
• * گرفتگی مداوم گلو
• * زبان بزرگ و متورم
• * تورم در صورت
• به موازات پیشرفت بیماری، ممکن است که کودکان در غذا خوردن مشکل پیدا کنند و رشد و نمو طبیعی آن ها مختل شود.
• آن ها ممکن است همچنین عارضه هایی به شرح زیر را داشته باشند:
• * یبوست
• * نیروی عضلانی کم
• * خواب آلودگی بیش از حد
• اگر کم کاری تیروئید در کودکان درمان نگردد حتی در موارد خفیف و ملایم اش نیز می تواند منجر به عقب افتادگی جسمی و ذهنی در کودک گردد.
• به طور کلی در کودکان و نوجوانان مبتلا به کم کاری تیروئید نشانه هایی مشابه با علایم بیماری بزرگسالان ظهور می کند ولی همچنین ممکن است در آن ها یک سری مشکلات به شرح زیر ایجاد گردد:
• * رشد ضعیف که منجر به کوتاهی قد کودک می گردد
• * تاخیر در ظهور دندان های دائمی
• * بلوغ دیررس
• * تکامل و پیشرفت ذهنی نامطلوب و ضعیف
• لازم به ذکر است که اگر کم کاری تیروئید در کودکان در اسرع وقت تشخیص داده نشود و درمان نشود می تواند تغییرات غیر قابل جبرانی را ایجاد نماید.

با تشکر